Demografia i szkoła



Polecam raport Polityki “Demoniczna demografia”, który przeczytałem wczoraj. Przedstawia on długoterminowe prognozy demograficzne dla Polski, oraz rozważa ich społeczne skutki.  Autorka kwestionuje przy tym dwa stereotypy, wszechobecne w polskim dyskursie demograficznym 1) kurczenie się populacji Polaków, które prognozują wszyscy demografowie da się zatrzymać bądź odwrócić tzw. polityką prorodzinną 2) owo kurczenie się jest pod każdym względem niekorzystne.

Czytelników tego blogu zapewne najbardziej zainteresują zapewne prognozy demografów dotyczące populacji szkolnej. Są one jasne: uczniów w polskich szkołach – przynajmniej tych urodzonych w Polsce – będzie ubywać. Można więc przypuszczać  (to już moje spekulacje) że łączenie klas i zamykanie szkół, które już teraz obserwujemy tu i ówdzie, będą się zdarzać coraz częściej. Choć wcale nie są one nieuniknioną konsekwencją demograficznego niżu! Decyzje tego rodzaju to przecież decyzje polityczne, motywowane na ogół przede wszystkim chęcią redukcji kosztów, a tylko czasami rzeczywistą potrzebą edukacyjną (np. zamykanie szkół tracących uczniów a jednocześnie marnych). Alternatywą jest uznanie niżu demograficznego jako wspaniałej szansy na lepsze kształcenie tych dzieci, które mamy: zmniejszamy klasy, zapewniamy dodatkową pomoc tym, którzy jej potrzebują, itd. Podam irlandzki przykład: w związku z prowadzonymi przeze mnie projektem Graphogame (o którym kiedy indziej) poznałem ostatnio sześć  miejskich szkół podstawowych w Cork oraz jedną podmiejską. Wszystkie z nich były, jak na polskie standardy, maleńkie: mają tylko jeden lub najwyżej dwa oddziały na każdym poziomie wieku. Nie twierdzę przy tym wcale że mała szkoła jest remedium na wszystkie trudności, ale podaję ten przykład jako ilustrację faktu, iż pewne założenia które przyjmujemy jako oczywistość drogą przyzwyczajenia (np. miejskie szkoły muszą być duże)  wcale oczywiste nie są. Można inaczej.

Sądzę jednak, że prognozy zawarte w artykule Polityki są pod jednym względem nietrafne, a raczej niekompletne. Artykuł pomija bowiem kwestię emigracji DO Polski. Która już się zaczęła: przybysze z krajów dawnego Związku Radzieckiego (przede wszystkim Ukrainy) oraz Dalekiego Wschodu są już widoczni w dużych miastach. Wraz z nimi przybywa dwujęzycznych dzieci. Uświadomiłem to sobie ostatnio wyraźnie gdy (również w ramach projektu Graphogame) miałem okazję przeczytać nazwiska tysiąca dzieci z czterech warszawskich szkół.

Emigracja do Polski niewątpliwie będzie się nasilać: Polska jest wszak wysoko rozwiniętym i stosunkowo bogatym krajem (choć jej właśni obywatele rzadko tak ją spostrzegają ) oraz członkiem Unii Europejskiej. Jako taka, jest atrakcyjnym celem emigracji dla milionów ludzi zza wschodniej granicy czy też z Afryki. Wielojęzyczność i wielokulturowość która Polskę czeka wnosi jakże cenną różnorodność, ale też niełatwe wyzwania, na które polska szkoła musi się przygotować. A, póki co, często nie jest. Kilka lat temu, do jeden z wielkomiejskich szkół trafiło dziecko imigrantów nie mówiące po polsku. Szkoła odmówiła jego przyjęcia, mówiąc „niech najpierw nauczy się polskiego, potem go przyjmiemy”. Na szczęście dziecko znalazło miejsce w innej, bardziej przyjaznej szkole. Na mentalność, która zrodziła tego rodzaju odpowiedź nie będzie w przyszłości miejsca.

W Polsce niewątpliwie przybywać też będzie emerytów. Często sprawnych, zdrowych i chętnych do zaangażowania się w sprawy swej społeczności lokalnej. Myślę że wielu z nich mogłoby i chciałoby pracować w szkołach jako wolontariusze.  Choćby w ramach projektu „czytajmy razem”. Czas pomyśleć o zagospodarowaniu tego rosnącego potencjału.