Skuteczna terapia dysleksji: może być krótko, byle często?

Przeglądam artykuł Joe Torgesena – profesora psychologii (obecnie już emerytowanego) na Uniwersytecie Stanowym Florydy w Tallahassee. Niektórzy z Państwa mogą pamiętać Tallahassee z roku 2000, kiedy zakończyły się właśnie wybory prezydenta USA. Ich wynik pozostawał niepewny przez ponad miesiąc, gdyż obaj kandydaci (Bush i Al Gore) uzyskali na Florydzie wynik niemal identyczny, co doprowadziło do wielokrotnego przeliczania głosów a w końcu interwencji Sądu Najwyższego. Tallahassee – stolica Florydy – było wówczas przez chwilę w centrum uwagi światowych mediów. Jednak Tallahassee ma też lepszy powód do sławy: jest wybitnym ośrodkiem badań nad czytaniem i pisaniem, a profesor Torgesen jego gwiazdą.

Artykuł przedstawia podsumowanie wyników pięciu różnych projektów nad skutecznością terapii. Jego konkluzja jest optymistyczna: terapia na ogół działa. Jeżeli za dzieci z trudnościami w czytaniu uznamy te, które w standardowych testach tej umiejętności osiągają wyniki gorsze niż jedno odchylenie standardowe poniżej średniej (co z grubsza obejmuje najgorsze 15% wyników), wówczas terapia może zredukować rozpowszechnienie trudności z 15% do 2-6%.
 
Ale, oczywiście, nie każda terapia. Mówimy o terapii prowadzonej wcześnie, w pierwszych dwóch klasach szkoły podstawowej lub nawet jeszcze wcześniej, pod koniec przedszkola. Po drugie, jest to zdecydowanie terapia pedagogiczna, skoncentrowania na nauce czytania – przede wszystkim na poprawie umiejętności dekodowania nieznanych wyrazów i rozpoznawania znanych, czasami także obejmująca pracę nad rozumieniem tekstów. Wreszcie są to terapie bardzo intensywne, prowadzone często. Popatrzmy:

• Brown & Felton (1990): dwa lata terapii (1 i 2 klasa) w 8 osobowych grupach, w sumie średnio 340 godzin pracy.
• Vellutino i in. (1996): terapia obejmowała pierwszy semest klasy 1, a w przypadku dzieci które nie poczyniły w tym czasie znaczących postępów także semestr drugi. W sumie 35-65 godzin pracy, nauczanie indywidualne (30 min codziennie).
• Foorman i in. (1998): średnio 170 godzin pracy w 1 lub 2 klasie, całe klasy (90 min codziennie).
• Torgesen, Wagner, Rashotte, Rose, i in., (1999): terapia trwająca od drugiego półrocza ostatniego roku w przedszkolu do końca drugiej klasy (czyli w sumie przez dwa i pół roku), nauczanie indywidualne (nauczyciele i asystenci, 20 minut cztery razy w tygodniu); w sumie średnio 88 godzin pracy.
• Torgesen, Wagner, Rashotte & Herron (1999): sesje 50-minutowe cztery razy w tygodniu, od października do maja klasy pierwszej. Trzyosobowe grupy. Pierwsza połowa każdej sesji obejmowała pracę z nauczycielem przygotowującą dzieci do samodzielnej pracy z komputerem, druga połowa to ta samodzielna praca (komputerowy program edukacyjny skonstruowany specjalnie na potrzeby terapii).

Zwróćmy uwagę że powyższe terapie różnią się formą pracy: mamy zarówno zajęcia indywidualne, jak i w małych grupach, jak i obejmujące całą klasę. Różni się też czas trwania terapii – od jednego semestru do ponad dwóch lat. Różni się długość sesji – od 20 do 90 minut. Ogólna liczba godzin pracy jest też bardzo zróżnicowana. Ale jedna rzecz wydaje się wspólna: częstość sesji. Codziennie lub prawie codziennie – 4 lub 5 razy w tygodniu.

Przeglądam też inny artykuł, w którym kwestia częstości interwencji jest analizowana pod innym jeszcze kątem. Jego autorzy (tym razem z Anglii) przedstawiają wyniki trzech eksperymentów; najciekawszy jest ostatni, przeprowadzony w szkole. Pierwszoklasistów (całe klasy, nie prowadzono tu żadnej selekcji) uczono liter oraz czytania prostych wyrazów, z których niektóre zawierały dwuznaki i trójznaki (ck, th, er, ing, sh, ch, wh, qu, ar) – a więc po prostu uczono czytania metodą fonetyczną. Dzieci uczęszczały do dwóch różnych szkół. W jednej z nich opisane wyżej nauczanie dokonywało się raz dziennie przez 6 minut („metoda zmasowana”), w drugiej natomiast było podzielone na trzy dwuminutowe epizody rozrzucone w ciągu dnia („metoda rozproszona”). Zapewne Państwa zdziwi, że całe nauczanie trwało tak niesłychanie krótko, ale w angielskich szkołach nauczanie w pierwszej klasie – mówimy o dzieciach pięcioletnich – nie jest zbyt intensywne; poza tym przypuszam, że rzeczone 6 minut to nie wszystko, co pierwszoklasiści robili każdego dnia w zakresie czytania i pisania.

 
Eksperyment trwał tylko dwa tygodnie. Okazało się, że dzieci uczone „metodą rozproszoną” poczyniły istotnie większe postępy niż uczone „metodą zmasowaną”. Co sugeruje, iż „mało, ale często” może być jedną z zasad skutecznego nauczania czytania. Zresztą pewnie nie tylko czytania – „choćby mało, byle często” powtarzali też moi nauczyciele angielskiego....

Patrząc na ten wniosek z polskiej perspektywy, widać pewien problem. Terapia pedagogiczna w Polsce prowadzona jest z reguły na zasadzie jednej sesji w tygodniu, która może trwać 45 lub 90 minut. Zdecydowanie za rzadko, jeśli wierzyć wynikom badań wspomnianych powyżej.

Co więc możemy zrobić? Myślę że w dłuższej perspektywie należy dążyć do tego, aby terapia była oferowana codziennie lub prawie codziennie. Argument, że nas (szkoły czy państwa) na to nie stać, jest trochę bałamutny, bo trudności szkolne, które nie zostały pokonane wcześnie, będą kosztować jeszcze więcej, kiedy dzieci podrosną. W praktyce potrzeba pewnie jednej niewielkiej sali czy gabinetu przeznaczonego specjalnie na terapię, gdzie dzieci będą przychodzić w niewielkich grupkach codziennie przed lekcjami lub po, choćby na krótko (20 minut?), aby trochę poćwiczyć. No i oczywiście nauczyciela-terapeutę (a może wolontariusza?), który będzie tam na nich czekał.

Warto też pewnie rozważyć zabieranie dzieci na terapię w trakcie lekcji. W krajach anglojęzycznych to powszechne – klasa szkolna często jest rozbijana na grupy i podgrupy, które robią odmienne rzeczy, i nie zawsze w tej samej sali. Chociaż takie „wyjmowanie” dzieci na terapię też niesie ze sobą potencjalne problemy (np. ryzyko etykietowania przez kolegów: „głupki idą na terapię”), to sądzę, że przynajmniej w okresie nauczania początkowego zalety takiego rozwiązania przeważają nad wadami.

Jeszcze innym pomysłem są kolonie czy półkolonie terapeutyczne, prowadzone bardzo intensywnie, choć krótko w okresie wakacji i ferii zimowych. Może czas zacząć je organizować masowo?

A jeśli żadne z powyższych rozwiązań jest niemożliwe? No cóż, pozostają mądre zadania domowe. Przy dobrej współpracy z rodzicem mogą one pewnie w jakiejś mierze skompensować rzadkość terapii. Dalej - bliska współpraca nauczyciela nauczania początkowego z nauczycielem-terapeutą, aby terapia koncentrowała się na tych trudnościach, których dziecko rzeczywiście doświadcza w klasie, i odwrotnie – aby umiejętności ćwiczone w trakcie terapii były wykorzystywane w klasie. No i wreszcie – i to chyba najważniejsze – DOBRE NAUCZANIE CZYTANIA WSZYSTKICH DZIECI, aby trudnościom po prostu zapobiegać, ograniczając konieczność uciekania się później się do dodatkowej terapii. Ale to już temat na inny dzień....

Pozdrawiam jesiennie – irlandzkie niebo rozwarło się i toczy deszczu strugi...