Co poloniści sądzą na temat kształcenia językowego w szkole?

W różnych ośrodkach naukowych w Polsce stale prowadzone są badania nad edukacją polonistyczną. Chciałabym dzisiaj napisać o badaniach, które prowadzili dydaktycy języka polskiego z Uniwersytetu Śląskiego, Anna Guzy i  Bernadeta Niesporek-Szamburska, a ich  wyniki opisały w artykule zatytułowanym Wiedza o języku i komunikacja w szkole – z perspektywy nauczyciela polonisty. Autorki przeprowadziły badania sondażowe wśród 100 nauczycieli polonistów z wieloletnim stażem, uczących w gimnazjach w kilku różnych województwach. Zasadniczym celem ich badań było poznanie opinii nauczycieli na temat roli edukacji językowej we współczesnej szkole.

Na pytanie o miejsce, jakie wyznacza się nauce o języku w kształceniu językowym, większość badanych nauczycieli (72% wypowiedzi) odpowiedziała, że uważa je za ważne, istotne lub nadrzędne. Wszyscy ankietowani uznali, że wiedzę o języku przekazywać trzeba i warto. Uzasadniając potrzebę przekazywania wiedzy o języku polskim, używali głównie dwóch argumentów: traktowali język jako wartość narodową, czyli czynnik narodowotwórczy i kulturowy (język polski to język ojczysty – 25% odpowiedzi), i wskazywali na jego wymiar pragmatyczny, czyli przydatność w komunikacji (język jest narzędziem komunikacji – 30% nauczycieli). Rzadziej wspominano o potrzebach uczniów w zakresie poprawności językowej,  korzystnym wpływie nauki o języku na kształcenie literackie oraz fakcie, że język stanowi część kultury osobistej.

W opinii większości badanych (86%) treści związane z edukacją językową zamieszczone w podstawie są wystarczające, ale nauczyciele dostrzegali, że nawet na ten niewielki zakres, który jest przewidziany do realizacji, nie mają w klasie czasu.

Wśród najczęstszych błędów językowych popełnianych przez uczniów nauczyciele wymieniali błędy stylistyczne, składniowe i  leksykalne, z kolei błędy ortograficzne i interpunkcyjne znalazły się na końcu listy. Większość badanych nauczycieli (90%) dostrzegała natomiast braki w umiejętności prowadzenia komunikacji przez swoich uczniów w różnych sytuacjach (w porozumiewaniu się w grupie rówieśników, w relacjach z dorosłymi, z nauczycielami podczas lekcji). Co ciekawe, kiedy zapytano polonistów o własne relacje komunikacyjne z uczniami, poziom sprawności społecznej uczniów ocenili oni zupełnie inaczej. Stwierdzili, że bardzo rzadko mają problemy w porozumiewaniu się z uczniami.

Według nauczycieli, wśród najczęstszych braków w sprawności komunikacyjnej znajdują się: budowanie komunikatów mało precyzyjnych, nielogicznych; popełnianie błędów stylistycznych (trudności w  dostosowaniu słów do stylu komunikatu, stosowanie zwrotów gwarowych, kolokwializmów w wypowiedziach, ubogi zasób słownictwa, stosowanie powtórzeń); problemy z wyrażaniem myśli, trudności w budowaniu dłuższych wypowiedzi; popełnianie błędów gramatycznych; nieznajomość związków frazeologicznych; problemy społeczne i emocjonalne (z wypowiadaniem się na forum klasy, trudności w prowadzeniu dyskusji, trudności w panowaniu nad emocjami).

Wyniki tych badań dowodzą, że nauczyciele mają świadomość wielkiej wagi, jaką pełni wiedza o języku w edukacji. Warto przypomnieć, że od kilkunastu lat w dokumentach programowych zasadniczy akcent kładzie się na używanie języka. Wiedza o języku zajmuje w nich niezbyt eksponowane miejsce, z kolei podkreśla się rolę umiejętności komunikacyjnych, tekstotwórczych. Autorki w podsumowaniu swych rozważań stwierdzają, że uczniowie, którzy (programowo) nie poznali wiedzy o języku, słabo radzą sobie z poprawnością, a także ze sprawnością komunikacyjną. Czy Państwo zgadzacie się z tym wnioskiem?